AD TAMLAMALARI
AD TAMLAMALARI
İki adın bir araya gelerek oluşturduğu anlatım birliğine ad tamlaması diyoruz.
Bu adlardan birincisine "tamlayan" ikincisine "tamlanan'' denir.
ÖRNEK:
Hayran oldum gözleri-n-in kara-s-ı-na.
Tamlayan Tamlanan
Sınav sonuçlar-ı-nı aldığınız gün sizinle aynı mutluluğu
T.yan T.nan
paylaşmak istiyoruz.
Not: Türkçede dört çeşit ad tamlaması vardır.
1- BELİRTİLİ AD TAMLAMASI:
Tamlamanın tüm öğelerinin bulunduğu tamlamadır.
ÖRNEK:
Ev-in bahçe-s-i oldukça genişti.
T.yan T.nan
Espri-n-in güzelliğ-i
T.yan T.nan
Hasta-n-ın durum-u
T.yan T.nan
» ÖZELLİKLER:
1- Ad tamlamasını tamlayanı ile tamlananı arasına başka sözcükler girebilir.
ÖRNEK:
Annesi-n-in babadan kalma ev-i
T.yan T.nan
Okuyucu-n-un dikkatini çeken anlatım-ı
T.yan T.nan
Duvar-ın çatlamış sıvalar-ı
T.yan T.nan
Bu arabanın da modelini beğenmemişti
2- Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
ÖRNEK:
Artık çalmalıydı kapı-s-ı-nı kiracı-n-ın.
T.nan T.yan
Hesab-ı-nı vermesi gerekirdi kirayı
T.nan
Geciktirmesi-n-in.
T.yan
Bitmeyecek senfoni-s-i yarınlara kalmalı
T.nan
Aşkımız-ın.
T.yan
3- Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında olabilir zamir tamlayan ya da tamlanan görevinde.
ÖRNEK:
Bu-n-un sözler-i,
T.yan T.nan
Sorular-ın birkaç-ı
T.yan T.nan
Alacaklılar- ın bazı-s-ı,
T.yan T.nan
O-n-un direniş-i
T.yan T.nan
4- Adeylemler tamlayan ya da tamlanan olabilir.
ÖRNEK:
Konuşma-s-ı-n-ın anlam-ı var mıydı?
T.yan T.nan
Politikacılar-ın konuşma-s-ı
T.yan T.nan
5- Tamlayan ekinin yerine -den durum eki kullanılabilir.
ÖRNEK:
Konuşmacılar-dan bazılar-ı,
T.yan T.nan
Dinleyiciler-den bir bölüm-ü
T.yan T.nan
6- Kişi zamirinin tamlayan eki olması durumunda ortaya çıkacak ekleri şöyle gösterebiliriz:
ÖRNEK:
Ben-im söz-üm
Sen-in söz-ün
O-n-un söz-ü
Biz-im söz-ümüz
Siz-in söz-ünüz
Onlar-ın söz-leri
7- Bir tamlamada tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir.
ÖRNEK:
Oyuncu-n-un jestler-i, mimikler-i, ses-i
T.yan T.nanlar
Adam-ın konuşma-s-ı, hareketler-i
T.yan T.nanlar
Bu yollar-ın taş-ı, toprağ-ı
T.yan T.nanlar
Minnoş-un zıplama-s-ı-nı, miyavlama-s-ı-nı
T.yan T.nanlar
8- Tamlamanın tamlayanı ya da tamlananı sıfat tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
Bu kuruluş-un ürünler-i her zaman güvenlidir.
T.yan T.nan
İki serseri-n-in saçma sapan sözler-i
T.yan T.nan
Firmamız-ın en yeni ürünler-i-ni kapınıza
T.yan T.nan
getirdik.
9- Tamlayan ya da tamlanan düştüğünde tamlama özelliği ortadan kalkar.
ÖRNEK:
Duvardaki tablo İbrahim Çallı'n-ın-mış.( tablo-s-u )
Yanıtlar-ın-ı beğenmedim, (sen-in )
Ses-i-ni kasete almıştık. (Osman'ın)
BELİRTİLİ AD TAMLAMALARINDA ANLAM ÖZELLİKLERİ
• Tamlayan tamlananın kime neye ait olduğunu gösterir.
örneker :
Karadeniz’in iklim-i, ( İlim Karadeniz’e )
T.yan T.nan
Öğrenci-n-in başarı-s-ı ( Başarı öğrenciye )
T.yan T.nan
Sanatçı-n-ın koruma-s-ı,( Koruma sanatçıya )
T.yan T.nan
Dilaver'in yazgı-s-ı, ( Yazgı Dilaver’e )
T.yan T.nan
• Tamlanan tamlayanın niteliğini bildirebilir.
ÖRNEK:
Yemeğ-in salçalı-s-ı,
T.yan T.nan
Arkadaş-ın has-ı,
T.yan T.nan
Renkler-in kırmızı-s-ı,
T.yan T.nan
Tatlı-n-ın kremalı-s-ı.
T.yan T.nan
II- BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI:
Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlama türüdür.
ÖRNEK:
Kızartma tava-s-ı,
T.yan T.nan
Keten helva-s-ı,
T.yan T.nan
Yaprak dolma-s-ı,
T.yan T.nan
ÖZELLİKLER:
1- Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan genel anlam taşır, bu durumda bir belirsizlik söz konusudur. Eğer tamlayanda kesinlik söz konusu olursa tamlama belirtili ad tamlamasına dönüşebilir.
ÖRNEK:
Çöp torba-s-ı,
T.yan T.nan
Asma yaprağ-ı,
T.yan T.nan
Şiir çeviri-s-i,
T.yan T.nan
Çöp-ün torba-s-ı,
T.yan T.nan
Asma-n-ın yaprağ-ı,
T.yan T.nan
Şiir-in çeviri-s-i
T.yan T.nan
2- Belirtisiz ad tamlamasında tamlayan bir belirginlik, bir kesinlik taşımazsa tamlama belirtili ad tamlamasına dönüştürülemez.
ÖRNEK:
Halk edebiyat-ı,
T.yan T.nan
Püf noktas-ı,
T.yan T.nan
Ana kucağ-ı,
T.yan T.nan
Asker ocağ-ı,
T.yan T.nan
1999 yaz-ı,
T.yanT.nan
3- Bu tamlamada tamlayanla tamlanan ilişkisi çok güçlüdür. Bu nedenle sıfat, tamlamayı bir bütün olarak niteler.
ÖRNEK:
İşlemeli mücevher kutu-s-u.
T.yan T.nan
Süslü vitrin cam-ı,
T.yan T.nan
Kırmızı kadın manto-s-u
T.yan T.nan
4- Tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler giremez. ( Sıfat özellikle tamlananı niteleyecekse araya girebilir.)
ÖRNEK:
Devlet eski bakan-ı,
T.yan T.nan
Makine yüksek mühendis-i,
T.yan T.nan
5- Belirtisiz ad tamlamalarında zamirler tamlayan ya da tamlanan olamaz.
BELİRTİSİZ AD TAMLAMASINDA ANLAM ÖZELLİKLERİ
1- Tamlayan tamlananın yapılmasında kullanılan maddeyi gösterir.
ÖRNEK:
Dut pekmez-i,
T.yan T.nan
Patates püre-s-i,
T.yan T.na
Çilek reçel-i
T.yan T.nan
Zeytin ezme-s-i,
T.yan T.nan
Biber dolma-s-ı
T.yan T.nan
2-Tamlayan tamlananın türünü gösterir.
ÖRNEK:
Kum havuz-u,
T.yan T.nan
İğde ağac-ı,
T.yan T.nan
Balık lokanta-s-ı,
T.yan T.nan
Çocuk yuva-s-ı
T.yan T.nan
3- Tamlayan tamlananın nedenini gösterir.
ÖRNEK:
Sel baskını,
T.yan T.nan
Terör korkusu,
T.yan T.nan
Yangın felaketi,
T.yan T.nan
4- Tamlayan tamlananın neye ait ya da neyle ilgili olduğunu gösterir.
ÖRNEK:
Boyun bağı,
T.yan T.nan
Bayan şemsiyesi,
T.yan T.nan
Çöp kamyonu,
T.yan T.nan
İş eldiveni
T.yan T.nan
5- Tamlayan tamlananın neye benzediğini anlatabilir.
ÖRNEK:
Kol böreğ-i,
T.yanT.nan
Pamuk şeker-i,
T.yan T.nan
Kalkan balığ-ı,
T.yan T.nan
6- Tamlayan tamlananın nerede yetiştiğini, nereye ait olduğunu anlatır
ÖRNEK:
Ankara keçi-s-i,
T.yan T.nan
Van kedisi,
T.yan T.nan
Amasya elma-s-ı,
T.yan T.nan
Kayseri pastırma-s-ı,
T.yan T.nan
Diyarbakır karpuz-u,
T.yan T.nan
Tekirdağ köfte-s-i
T.yan T.nan
7- Tamlamada kişi adı tamlayan olduğunda kişiyle ilgili yapıt, buluş gibi anlamlar bildirir.
ÖRNEK:
Arşimet Kanun-u,
T.yan T.nan
Pisagor Teorem-i
T.yan T.nan
III- TAKISIZ AD TAMLAMASI
Hem tamlayanın hem de tamlananın ek almadığı tamlama çeşididir.
Takısız tamlamada tamlayan tamlananın neden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir.
1- Neyin neden yapıldığını gösterir.
ÖRNEK:
Yün kazak,
T.yan T.nan
Demir kapı,
T.yan T.nan
Pamuk kumaş,
T.yan T.nan
Gümüş şamdan,
T.yan T.nan
Altın küpe,
T.yan T.nan
Tahta masa
T.yan T.nan
2- Neyin neye benzediğini gösterir.
ÖRNEK:
Elma yanak,
T.yan T.nan
Kiraz dudak,
T.yan T.nan
Servi bey,
T.yan T.nan
İnci diş,
T.yanT.nan
IV- ZİNCİRLEME AD TAMLAMASI
Birbirine bağlanmış en az üç adın bir araya gelerek oluşturduğu tamlamadır.
Bir başka deyişle tamlayanı ya da tamlananının kendi içinde ad tamlaması olan ad tamlaması türüdür.
ÖRNEK:
Bahçe kapı-s-ı-n-ın gıcırtı-s-ı,
T.yan T.nan
Elif-in dersler-i-n-in gidiş-i,
T.yan T.nan
» Kuruluşuna göre zincirleme ad tamlamalarını şöyle sıralayabiliriz:
1- Tamlayan bir ad tamlaması olabilir.
ÖRNEK:
Okul bahçe-s-i-n-in temizliğ-i
Tamlayan Tamlanan
Market-in ön-ü-n-ün görünüş-ü
Tamlayan Tamlanan
Algı Dershane-s-i’n-in eğitim-i
Tamlayan Tamlanan
Kitaplığ-ıs raflar-ı-n-ın uzunluğ-u
Tamlayan Tamlanan
2- Tamlayan ad, tamlanan ad tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
 Dershane-n-in başarı grafiğ-i
Tamlayan Tamlanan
Andaç'ın okul çanta-s-ı
Tamlayan Tamlanan
Çocuğ-un ev ödev-i
Tamlayan Tamlanan
Komşu-n-un bakır kazan-ı
Tamlayan Tamlanan
3- Tamlayan da tamlanan da ad tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
Kooperatif binalar-ı-n-ın çevre düzenleme-si
Tamlayan Tamlanan
Bahçe kapı-s-ı-n-ın reng-i-n-in ton-u
Tamlayan Tamlanan
Test kitaplar-ı-n-ın soru kalite-s-i,
Tamlayan Tamlanan
Kent-in su şebeke-s-i-n-in onarım-ı,
Tamlayan Tamlanan
Maden işçiler-i-n-in çalışma koşullar-ı
Tamlayan Tamlanan
» Karma tamlama ile zincirleme ad tamlaması
birbirine karıştırılmamalıdır.
ÖRNEK:
Bu iş-in kötü sonuçlar-ı
S.t. S.t.
Tamlayan Tamlanan
KARMA TAMLAMA
Ad tamlamasını oluşturan tamlayan ve tamlanan arasında bir sıfat tamlaması yer alması durumunda bu tamlamaya karma tamlama adı verilir.
ÖRNEK:
Eski yıllar-ın güzelliğ-i
Tamlayan Tamlanan
Genç adam-ın güzel kıyafet-i
Tamlayan Tamlanan
İlk sorular-ın çözüm-ü
Tamlayan Tamlanan
Çocuğ-un minicik eller-i
Tamlayan Tamlanan
Sıcak yaz günler-i yerini kış-ın soğuk günler-i-ne
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
bıraktı.
a- Sıfat, tamlamanın tamlananını niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Parkın çirkin görüntüsü
Sıfat
Aslanın tuhaf davranışları
Sıfat
Sınavın bu bölümü
Sıfat
b- Sıfat, tamlamanın tamlayanını niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Eski evin sıvalan
Sıfat
Karanlık odanın aydınlatılması
Sıfat
Birkaç kendini bilmezin söyledikleri
Sıfat
c- Sıfat, hem tamlayanı hem de tamlananı
niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Eski köşkün pahalı onarım giderleri
Sıfat Sıfat
I————I I————————1
Tamlayan Tamlanan
d- Sıfat, tamlamanın bütününü niteleyebilir.
ÖRNEK:
Güzel ev yemekler-i,
Tamlayan Tamlanan
Yeni hayvan masallar-ı
Tamlayan Tamlanan
Onarılan tavuk kümesler-i
Tamlayan Tamlanan
ÖRNEK:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da sözcükler girmiş bir isim tamlaması vardır?
A) O kırmızı gülleri kimin için aldığını söylemedin.
B) Öğrenciler, fen derslerinin boş geçmesinden yakınıyorlar.
C) Ankara'nın adını yeni duyduğum semtleri var.
D) Yeni defterini bu kağıtla kaplamalısın.
E) Türkçe kitabını yarın okula getirirsen iyi olur.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder