AD TAMLAMALARI
AD TAMLAMALARI
İki adın bir araya gelerek oluşturduğu anlatım birliğine ad tamlaması diyoruz.
Bu adlardan birincisine "tamlayan" ikincisine "tamlanan'' denir.
ÖRNEK:
Hayran oldum gözleri-n-in kara-s-ı-na.
Tamlayan Tamlanan
Sınav sonuçlar-ı-nı aldığınız gün sizinle aynı mutluluğu
T.yan T.nan
paylaşmak istiyoruz.
Not: Türkçede dört çeşit ad tamlaması vardır.
1- BELİRTİLİ AD TAMLAMASI:
Tamlamanın tüm öğelerinin bulunduğu tamlamadır.
ÖRNEK:
Ev-in bahçe-s-i oldukça genişti.
T.yan T.nan
Espri-n-in güzelliğ-i
T.yan T.nan
Hasta-n-ın durum-u
T.yan T.nan
» ÖZELLİKLER:
1- Ad tamlamasını tamlayanı ile tamlananı arasına başka sözcükler girebilir.
ÖRNEK:
Annesi-n-in babadan kalma ev-i
T.yan T.nan
Okuyucu-n-un dikkatini çeken anlatım-ı
T.yan T.nan
Duvar-ın çatlamış sıvalar-ı
T.yan T.nan
Bu arabanın da modelini beğenmemişti
2- Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
ÖRNEK:
Artık çalmalıydı kapı-s-ı-nı kiracı-n-ın.
T.nan T.yan
Hesab-ı-nı vermesi gerekirdi kirayı
T.nan
Geciktirmesi-n-in.
T.yan
Bitmeyecek senfoni-s-i yarınlara kalmalı
T.nan
Aşkımız-ın.
T.yan
3- Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında olabilir zamir tamlayan ya da tamlanan görevinde.
ÖRNEK:
Bu-n-un sözler-i,
T.yan T.nan
Sorular-ın birkaç-ı
T.yan T.nan
Alacaklılar- ın bazı-s-ı,
T.yan T.nan
O-n-un direniş-i
T.yan T.nan
4- Adeylemler tamlayan ya da tamlanan olabilir.
ÖRNEK:
Konuşma-s-ı-n-ın anlam-ı var mıydı?
T.yan T.nan
Politikacılar-ın konuşma-s-ı
T.yan T.nan
5- Tamlayan ekinin yerine -den durum eki kullanılabilir.
ÖRNEK:
Konuşmacılar-dan bazılar-ı,
T.yan T.nan
Dinleyiciler-den bir bölüm-ü
T.yan T.nan
6- Kişi zamirinin tamlayan eki olması durumunda ortaya çıkacak ekleri şöyle gösterebiliriz:
ÖRNEK:
Ben-im söz-üm
Sen-in söz-ün
O-n-un söz-ü
Biz-im söz-ümüz
Siz-in söz-ünüz
Onlar-ın söz-leri
7- Bir tamlamada tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir.
ÖRNEK:
Oyuncu-n-un jestler-i, mimikler-i, ses-i
T.yan T.nanlar
Adam-ın konuşma-s-ı, hareketler-i
T.yan T.nanlar
Bu yollar-ın taş-ı, toprağ-ı
T.yan T.nanlar
Minnoş-un zıplama-s-ı-nı, miyavlama-s-ı-nı
T.yan T.nanlar
8- Tamlamanın tamlayanı ya da tamlananı sıfat tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
Bu kuruluş-un ürünler-i her zaman güvenlidir.
T.yan T.nan
İki serseri-n-in saçma sapan sözler-i
T.yan T.nan
Firmamız-ın en yeni ürünler-i-ni kapınıza
T.yan T.nan
getirdik.
9- Tamlayan ya da tamlanan düştüğünde tamlama özelliği ortadan kalkar.
ÖRNEK:
Duvardaki tablo İbrahim Çallı'n-ın-mış.( tablo-s-u )
Yanıtlar-ın-ı beğenmedim, (sen-in )
Ses-i-ni kasete almıştık. (Osman'ın)
BELİRTİLİ AD TAMLAMALARINDA ANLAM ÖZELLİKLERİ
• Tamlayan tamlananın kime neye ait olduğunu gösterir.
örneker :
Karadeniz’in iklim-i, ( İlim Karadeniz’e )
T.yan T.nan
Öğrenci-n-in başarı-s-ı ( Başarı öğrenciye )
T.yan T.nan
Sanatçı-n-ın koruma-s-ı,( Koruma sanatçıya )
T.yan T.nan
Dilaver'in yazgı-s-ı, ( Yazgı Dilaver’e )
T.yan T.nan
• Tamlanan tamlayanın niteliğini bildirebilir.
ÖRNEK:
Yemeğ-in salçalı-s-ı,
T.yan T.nan
Arkadaş-ın has-ı,
T.yan T.nan
Renkler-in kırmızı-s-ı,
T.yan T.nan
Tatlı-n-ın kremalı-s-ı.
T.yan T.nan
II- BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI:
Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlama türüdür.
ÖRNEK:
Kızartma tava-s-ı,
T.yan T.nan
Keten helva-s-ı,
T.yan T.nan
Yaprak dolma-s-ı,
T.yan T.nan
ÖZELLİKLER:
1- Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan genel anlam taşır, bu durumda bir belirsizlik söz konusudur. Eğer tamlayanda kesinlik söz konusu olursa tamlama belirtili ad tamlamasına dönüşebilir.
ÖRNEK:
Çöp torba-s-ı,
T.yan T.nan
Asma yaprağ-ı,
T.yan T.nan
Şiir çeviri-s-i,
T.yan T.nan
Çöp-ün torba-s-ı,
T.yan T.nan
Asma-n-ın yaprağ-ı,
T.yan T.nan
Şiir-in çeviri-s-i
T.yan T.nan
2- Belirtisiz ad tamlamasında tamlayan bir belirginlik, bir kesinlik taşımazsa tamlama belirtili ad tamlamasına dönüştürülemez.
ÖRNEK:
Halk edebiyat-ı,
T.yan T.nan
Püf noktas-ı,
T.yan T.nan
Ana kucağ-ı,
T.yan T.nan
Asker ocağ-ı,
T.yan T.nan
1999 yaz-ı,
T.yanT.nan
3- Bu tamlamada tamlayanla tamlanan ilişkisi çok güçlüdür. Bu nedenle sıfat, tamlamayı bir bütün olarak niteler.
ÖRNEK:
İşlemeli mücevher kutu-s-u.
T.yan T.nan
Süslü vitrin cam-ı,
T.yan T.nan
Kırmızı kadın manto-s-u
T.yan T.nan
4- Tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler giremez. ( Sıfat özellikle tamlananı niteleyecekse araya girebilir.)
ÖRNEK:
Devlet eski bakan-ı,
T.yan T.nan
Makine yüksek mühendis-i,
T.yan T.nan
5- Belirtisiz ad tamlamalarında zamirler tamlayan ya da tamlanan olamaz.
BELİRTİSİZ AD TAMLAMASINDA ANLAM ÖZELLİKLERİ
1- Tamlayan tamlananın yapılmasında kullanılan maddeyi gösterir.
ÖRNEK:
Dut pekmez-i,
T.yan T.nan
Patates püre-s-i,
T.yan T.na
Çilek reçel-i
T.yan T.nan
Zeytin ezme-s-i,
T.yan T.nan
Biber dolma-s-ı
T.yan T.nan
2-Tamlayan tamlananın türünü gösterir.
ÖRNEK:
Kum havuz-u,
T.yan T.nan
İğde ağac-ı,
T.yan T.nan
Balık lokanta-s-ı,
T.yan T.nan
Çocuk yuva-s-ı
T.yan T.nan
3- Tamlayan tamlananın nedenini gösterir.
ÖRNEK:
Sel baskını,
T.yan T.nan
Terör korkusu,
T.yan T.nan
Yangın felaketi,
T.yan T.nan
4- Tamlayan tamlananın neye ait ya da neyle ilgili olduğunu gösterir.
ÖRNEK:
Boyun bağı,
T.yan T.nan
Bayan şemsiyesi,
T.yan T.nan
Çöp kamyonu,
T.yan T.nan
İş eldiveni
T.yan T.nan
5- Tamlayan tamlananın neye benzediğini anlatabilir.
ÖRNEK:
Kol böreğ-i,
T.yanT.nan
Pamuk şeker-i,
T.yan T.nan
Kalkan balığ-ı,
T.yan T.nan
6- Tamlayan tamlananın nerede yetiştiğini, nereye ait olduğunu anlatır
ÖRNEK:
Ankara keçi-s-i,
T.yan T.nan
Van kedisi,
T.yan T.nan
Amasya elma-s-ı,
T.yan T.nan
Kayseri pastırma-s-ı,
T.yan T.nan
Diyarbakır karpuz-u,
T.yan T.nan
Tekirdağ köfte-s-i
T.yan T.nan
7- Tamlamada kişi adı tamlayan olduğunda kişiyle ilgili yapıt, buluş gibi anlamlar bildirir.
ÖRNEK:
Arşimet Kanun-u,
T.yan T.nan
Pisagor Teorem-i
T.yan T.nan
III- TAKISIZ AD TAMLAMASI
Hem tamlayanın hem de tamlananın ek almadığı tamlama çeşididir.
Takısız tamlamada tamlayan tamlananın neden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir.
1- Neyin neden yapıldığını gösterir.
ÖRNEK:
Yün kazak,
T.yan T.nan
Demir kapı,
T.yan T.nan
Pamuk kumaş,
T.yan T.nan
Gümüş şamdan,
T.yan T.nan
Altın küpe,
T.yan T.nan
Tahta masa
T.yan T.nan
2- Neyin neye benzediğini gösterir.
ÖRNEK:
Elma yanak,
T.yan T.nan
Kiraz dudak,
T.yan T.nan
Servi bey,
T.yan T.nan
İnci diş,
T.yanT.nan
IV- ZİNCİRLEME AD TAMLAMASI
Birbirine bağlanmış en az üç adın bir araya gelerek oluşturduğu tamlamadır.
Bir başka deyişle tamlayanı ya da tamlananının kendi içinde ad tamlaması olan ad tamlaması türüdür.
ÖRNEK:
Bahçe kapı-s-ı-n-ın gıcırtı-s-ı,
T.yan T.nan
Elif-in dersler-i-n-in gidiş-i,
T.yan T.nan
» Kuruluşuna göre zincirleme ad tamlamalarını şöyle sıralayabiliriz:
1- Tamlayan bir ad tamlaması olabilir.
ÖRNEK:
Okul bahçe-s-i-n-in temizliğ-i
Tamlayan Tamlanan
Market-in ön-ü-n-ün görünüş-ü
Tamlayan Tamlanan
Algı Dershane-s-i’n-in eğitim-i
Tamlayan Tamlanan
Kitaplığ-ıs raflar-ı-n-ın uzunluğ-u
Tamlayan Tamlanan
2- Tamlayan ad, tamlanan ad tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
 Dershane-n-in başarı grafiğ-i
Tamlayan Tamlanan
Andaç'ın okul çanta-s-ı
Tamlayan Tamlanan
Çocuğ-un ev ödev-i
Tamlayan Tamlanan
Komşu-n-un bakır kazan-ı
Tamlayan Tamlanan
3- Tamlayan da tamlanan da ad tamlaması kuruluşunda olabilir.
ÖRNEK:
Kooperatif binalar-ı-n-ın çevre düzenleme-si
Tamlayan Tamlanan
Bahçe kapı-s-ı-n-ın reng-i-n-in ton-u
Tamlayan Tamlanan
Test kitaplar-ı-n-ın soru kalite-s-i,
Tamlayan Tamlanan
Kent-in su şebeke-s-i-n-in onarım-ı,
Tamlayan Tamlanan
Maden işçiler-i-n-in çalışma koşullar-ı
Tamlayan Tamlanan
» Karma tamlama ile zincirleme ad tamlaması
birbirine karıştırılmamalıdır.
ÖRNEK:
Bu iş-in kötü sonuçlar-ı
S.t. S.t.
Tamlayan Tamlanan
KARMA TAMLAMA
Ad tamlamasını oluşturan tamlayan ve tamlanan arasında bir sıfat tamlaması yer alması durumunda bu tamlamaya karma tamlama adı verilir.
ÖRNEK:
Eski yıllar-ın güzelliğ-i
Tamlayan Tamlanan
Genç adam-ın güzel kıyafet-i
Tamlayan Tamlanan
İlk sorular-ın çözüm-ü
Tamlayan Tamlanan
Çocuğ-un minicik eller-i
Tamlayan Tamlanan
Sıcak yaz günler-i yerini kış-ın soğuk günler-i-ne
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
bıraktı.
a- Sıfat, tamlamanın tamlananını niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Parkın çirkin görüntüsü
Sıfat
Aslanın tuhaf davranışları
Sıfat
Sınavın bu bölümü
Sıfat
b- Sıfat, tamlamanın tamlayanını niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Eski evin sıvalan
Sıfat
Karanlık odanın aydınlatılması
Sıfat
Birkaç kendini bilmezin söyledikleri
Sıfat
c- Sıfat, hem tamlayanı hem de tamlananı
niteleyebilir veya belirtebilir.
ÖRNEK:
Eski köşkün pahalı onarım giderleri
Sıfat Sıfat
I————I I————————1
Tamlayan Tamlanan
d- Sıfat, tamlamanın bütününü niteleyebilir.
ÖRNEK:
Güzel ev yemekler-i,
Tamlayan Tamlanan
Yeni hayvan masallar-ı
Tamlayan Tamlanan
Onarılan tavuk kümesler-i
Tamlayan Tamlanan
ÖRNEK:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da sözcükler girmiş bir isim tamlaması vardır?
A) O kırmızı gülleri kimin için aldığını söylemedin.
B) Öğrenciler, fen derslerinin boş geçmesinden yakınıyorlar.
C) Ankara'nın adını yeni duyduğum semtleri var.
D) Yeni defterini bu kağıtla kaplamalısın.
E) Türkçe kitabını yarın okula getirirsen iyi olur.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
17 Temmuz 2013 Çarşamba
ADLAR (iSiMLER)
ADLAR (İSİMLER)
Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.
A)Ad Soylu Sözcükler:
1) Ad (İsim)
2) Sıfat (Önad)
3) Zamir (Adıl)
4) Zarf (Belirteç)
5) Edat (İlgeç)
6) Bağlaç
7) Ünlem
B)FİİLLER (Eylemler)
1)Adlar: Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir.Bir kelimeye -mek, -mak ya da -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.
*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…
İsimleri:
A)Görev ve anlamlarına göre,
B)Varlıkların türüne göre,
C)Varlıkların sayısına göre,
D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.
GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER
1) Somut İsimler: Taş,kitap,çiçek,…
2) Soyut İsimler: Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…
3) İş ve Eylem Gösteren İsimler: Fiil soylu kelimelere “-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen ve iş, oluş, eylem bildiren isimlerdir.Bunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir.
*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…
VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER
1) Özel İsimler: Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.
*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,…
2)Tür (Cins) İsimleri: Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.
*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…
VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER
1) Tekil İsimler: Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.
*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…
2) Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.
*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…
3) Topluluk İsimler: Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.
*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…
YAPI BAKIMINDAN İSİMLER
1) Basit İsimler: Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.
*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…
2) Türemiş İsimler: İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.
*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…
3) Birleşik İsimler: İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.
*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…
İSİM TAMLAMALARI
1) Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayanın “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i,si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.
NOT: Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin, kimin sorularını sorarız.
Türkçenin önemi,
Yolun sonu,
Ali’nin amcası,
Arabanın boyası,
Fırtınanın gücü,
Bizim köyümüz.
2)Belirtisiz Ad Tamlaması: Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.
*Sokak kapısı,
*Tarla kuşu,
*Çam ağacı,
*Okul müdürü,
*Hızlı koşanı (sıfat)
*Devlet memurları
NOT: Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız. “Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.
3) Takısız Ad Tamlamaları: Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır. Bu tür tamlamalarda tamlayan, tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.
*Yünden çorap
*Çelik tencere
*Ahşap dolap
*Taş duvar
*Bakır tel
Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.
*Sarı çorap (sıfat)
*İnci (gibi) diş
*Kömür göz
*Altın kalp
*Çelik bilek
Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz.
NOT: Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.
4) Zincirleme Ad Tamlamaları: Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir.
*Bahçe kapısının anahtarı
b.siz ad tam. ad
zincirleme ad tam.
*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları
b.siz ad tam. b.siz ad tam.
zincirleme ad tam.
Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:
1) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.
*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)
*Yolculardan biri (Yolcuların biri)
2) Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.
*Tadı yok sensiz geçen günlerin.
3) Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.
*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)
*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)
4) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.
*Onun kızı (Tamlayan zamir)
*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)
*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)
5) Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir.
*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)
*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)
*Paran var mı?(Senin paran)
6) Bir tamlayan, birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.
*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)
*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)
ADLARDA KÜÇÜLTME
Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.
*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)
*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)
Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.
*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)
*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)
NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.
*Mehmetçik (Türk askeri)
*Gelincik (Çiçek ismi)
*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)
ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:
-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.
*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)
*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)
*Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)
*Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)
*On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)
*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)
*Anadalu’da Yunus’lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)
*Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Zincirleme Ad Tamlamasi ozellikleri
Zincirleme Ad Tamlaması : İki ya da daha çok ad tamlamasının iç içe kullanıldığı bri tamlama çeşididir. Zincirleme ad tamlamasında, tamlayan ya da tamlanan kendi içinde bir ad tamlaması oluşturur.
Sözgelimi tamlayan bir ad tamlaması olabilir. Örnek :
A k ş a m s a a t l e r i n i n s e r i n l i ğ i
Belirtisiz Ad Tamlaması Belirtili Ad Tamlaması
Tamlanan bir ad tamlaması biçiminde olabilir. Örnek :
Ç o c u ğ u n d e r i ç a n t a s ı
Belirtili Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması
Hem tamlayan hem de tamlanan ad tamlaması biçiminde olabilir : Örnek :
Belirtili Ad Tamlaması
İs t a n b u l t i y a t r o l a r ı n ı n b u n a l ı m y ı l l a r ı
Belirtisiz Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
Karma Tamlama : Tamlayan ya da tamlananı niteleyen bir sıfat veya sıfat grubunun kullanıldığı bir tamlama türüdür. Örnek :
Belirtili Ad Tamlaması
A d a m ı n i r i , s a r ı , ç a r p ı k d i ş l e r i
Sözgelimi tamlayan bir ad tamlaması olabilir. Örnek :
A k ş a m s a a t l e r i n i n s e r i n l i ğ i
Belirtisiz Ad Tamlaması Belirtili Ad Tamlaması
Tamlanan bir ad tamlaması biçiminde olabilir. Örnek :
Ç o c u ğ u n d e r i ç a n t a s ı
Belirtili Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması
Hem tamlayan hem de tamlanan ad tamlaması biçiminde olabilir : Örnek :
Belirtili Ad Tamlaması
İs t a n b u l t i y a t r o l a r ı n ı n b u n a l ı m y ı l l a r ı
Belirtisiz Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
Karma Tamlama : Tamlayan ya da tamlananı niteleyen bir sıfat veya sıfat grubunun kullanıldığı bir tamlama türüdür. Örnek :
Belirtili Ad Tamlaması
A d a m ı n i r i , s a r ı , ç a r p ı k d i ş l e r i
Takısiz Ad Tamlamasinin ozellikleri
Takısız Ad Tamlaması : Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir ad tamlamasıdır.
Örnek : Tamlayan Tamlanan
Yün ceket
Taş duvar
Cam kavanoz
Altın bilezik
Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir. Örnek : Gümüş kolye, kot pantolon, deri mont...
ü Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, mecazlı bir biçimde ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.
Örnek : Selvi boy, tunç bilek, taş kafa
ü Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan” eki gelebilir.
Örnek : Tahtadan köprü, yünden yorgan...
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Örnek : Tamlayan Tamlanan
Yün ceket
Taş duvar
Cam kavanoz
Altın bilezik
Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir. Örnek : Gümüş kolye, kot pantolon, deri mont...
ü Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, mecazlı bir biçimde ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.
Örnek : Selvi boy, tunç bilek, taş kafa
ü Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan” eki gelebilir.
Örnek : Tahtadan köprü, yünden yorgan...
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtisiz Ad Tamlamasinin ozellikleri
Belirtisiz Ad Tamlaması : Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlamalardır. Tamlayan, ek almadığı için belirsizlik ve genelleme anlamı taşır. Örnek :
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
¾ -ı, -i, -u, -ü
Fındık kurt-u
Akrep yuva-s-ı
Fizik güc-ü
Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Tamlayan, tamlananın niteliğini gösterir. Örnek: Anne sevgisi, kan kırmızısı
ü Tamlayan, tamlananın ne ile ilgili olduğunu gösterir.
Örnek : Sel felaketi, uçak bileti
ü Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını gösterir.
Örnek : Portakal suyu, tütün kolonyası
ü Tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir.
Örnek :Parmak üzümü, sigara böreği
ü Tamlayan, tamlananın nedenini bildirir.
Örnek : Matematik korkusu, sınav stresi
ü Bir şeyin yapıldığını ya da bulunduğu yeri gösterir.
Örnek : Kıyı lokantası, uzay istasyonu
ü Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir.
Örnek : Söz sanatı, makine örgüsü
ü Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir.
Örnek : Amaysa elması, Maraş dondurması
ü Kişi adları tamlayan olduğunda o kişilere ilişkin yapıt, buluş gibi kavramları belirtir.
Örnek : Naima tarihi, Newton Kanunu
Takısız Ad Tamlaması : Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir ad tamlamasıdır.
Örnek : Tamlayan Tamlanan
Yün ceket
Taş duvar
Cam kavanoz
Altın bilezik
Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir. Örnek : Gümüş kolye, kot pantolon, deri mont...
ü Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, mecazlı bir biçimde ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.
Örnek : Selvi boy, tunç bilek, taş kafa
ü Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan” eki gelebilir.
Örnek : Tahtadan köprü, yünden yorgan...
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
¾ -ı, -i, -u, -ü
Fındık kurt-u
Akrep yuva-s-ı
Fizik güc-ü
Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Tamlayan, tamlananın niteliğini gösterir. Örnek: Anne sevgisi, kan kırmızısı
ü Tamlayan, tamlananın ne ile ilgili olduğunu gösterir.
Örnek : Sel felaketi, uçak bileti
ü Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını gösterir.
Örnek : Portakal suyu, tütün kolonyası
ü Tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir.
Örnek :Parmak üzümü, sigara böreği
ü Tamlayan, tamlananın nedenini bildirir.
Örnek : Matematik korkusu, sınav stresi
ü Bir şeyin yapıldığını ya da bulunduğu yeri gösterir.
Örnek : Kıyı lokantası, uzay istasyonu
ü Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir.
Örnek : Söz sanatı, makine örgüsü
ü Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir.
Örnek : Amaysa elması, Maraş dondurması
ü Kişi adları tamlayan olduğunda o kişilere ilişkin yapıt, buluş gibi kavramları belirtir.
Örnek : Naima tarihi, Newton Kanunu
Takısız Ad Tamlaması : Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir ad tamlamasıdır.
Örnek : Tamlayan Tamlanan
Yün ceket
Taş duvar
Cam kavanoz
Altın bilezik
Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir. Örnek : Gümüş kolye, kot pantolon, deri mont...
ü Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, mecazlı bir biçimde ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.
Örnek : Selvi boy, tunç bilek, taş kafa
ü Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan” eki gelebilir.
Örnek : Tahtadan köprü, yünden yorgan...
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtili Ad Tamlamasinin ozellikleri
Belirtili Ad Tamlamasının Özellikleri :
ü Tamlayanla tamlanan arasına başka sözcük ya da sözcük grupları girebilir.
Örnek : Çocuğun sabaha kadar süren ağlaması.
ü Tamlayanla tamlananın yeri değişebilir.
Örnek : Vurur, deryalara ışığı adaların.
ü Tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir.
Örnek : Çocukluğumun acıları, sevinçleri, umutları.
Annemin, babamın ve kardeşimin özlemi.
ü Tamlayan ya da tamlanana bağlı bir sıfat kullanılabilir.
Örnek : Yeşil gömleğin düğmeleri.
Çocuğun sarı saçları.
ü Kişi ve işaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında yalnızca tamlayan sözcük olarak kullanılır. Örnek : Senin araban
Bunun cezası
ü Ad eylemler (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur. Örnek :
Okumanın yararları
Çocuğun yürüyüşü
ü Kimi durumlarda tamlayan ekinin yerini “-den, (-dan)” durum eki tutar. Örnek :
Çocuklardan birkaçı
Aşağıdakilerden hangisi
ü Kimi durumlarda tamlayan ya da tamlanan sözcük düşer. Bu durumlarda ad tamlaması özelliği ortadan kalkar. Örnek :
Umutları suya düştü. Onun umutları
Ev, onlarınmış. Onların eviymiş.
ü Bir belirtili ad tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir sıfat tamlamasının tamlayanı olur.
Örnek : Anasının gözü adam Gözümün bebeği oğlum
Sıfat Ad Sıfat Ad
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
ü Tamlayanla tamlanan arasına başka sözcük ya da sözcük grupları girebilir.
Örnek : Çocuğun sabaha kadar süren ağlaması.
ü Tamlayanla tamlananın yeri değişebilir.
Örnek : Vurur, deryalara ışığı adaların.
ü Tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir.
Örnek : Çocukluğumun acıları, sevinçleri, umutları.
Annemin, babamın ve kardeşimin özlemi.
ü Tamlayan ya da tamlanana bağlı bir sıfat kullanılabilir.
Örnek : Yeşil gömleğin düğmeleri.
Çocuğun sarı saçları.
ü Kişi ve işaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında yalnızca tamlayan sözcük olarak kullanılır. Örnek : Senin araban
Bunun cezası
ü Ad eylemler (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur. Örnek :
Okumanın yararları
Çocuğun yürüyüşü
ü Kimi durumlarda tamlayan ekinin yerini “-den, (-dan)” durum eki tutar. Örnek :
Çocuklardan birkaçı
Aşağıdakilerden hangisi
ü Kimi durumlarda tamlayan ya da tamlanan sözcük düşer. Bu durumlarda ad tamlaması özelliği ortadan kalkar. Örnek :
Umutları suya düştü. Onun umutları
Ev, onlarınmış. Onların eviymiş.
ü Bir belirtili ad tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir sıfat tamlamasının tamlayanı olur.
Örnek : Anasının gözü adam Gözümün bebeği oğlum
Sıfat Ad Sıfat Ad
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Ad Tamlamalari
Ad Tamlamaları
Ad Tamlamaları : En az iki adın, aralarında anlam bağlantısı kurarak oluşturduğu, bir nesnenin parçası olduğunu ya da bir nesnenin başka bir nesneyle tamamlandığını gösteren ad takımıdır. Ad tamlamalarında kullanılan tamamlayıcı öğeye tamlayan, birinci nesnenin parçası durumunda olan ikinci öğeye ise tamlanan denir. Örnek :
Denizin sesi bir melodi gibi geliyordu kulağıma.
Kış ayları burada oldukça ılıman geçiyor.
Ona hediye olarak yün gömlek aldım.
Ad Tamlamasıyla İlgili Bilgiler :
ü Ad tamlamalarında birinci sözcük, tamlayan; ikinci sözcük tamlanan adını alır. Örnek :
Tamlayan Tamlanan
Çocuklar-ın ses-i
Küf koku-s-u
Ahşap ev
ü Tamlayanın kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) olduğu tamlamalara “zamir tamlaması” da denir ve tamlama ekleri değişir. Örnek :
Tamlayan Tamlanan
Ben-im kitab-ım
Sen-in düşünce-n
Biz-im evi-miz
Siz-in fikri-niz
ü Ünlüyle biten sözcüklere tamlayan eki getirildiğinde araya “n”; tamlanan eki getirildiğinde araya “s” kaynaştırma ünsüzü gelir. Örnek : elmanın yarısı
ü Ad tamlamalarında, asıl üzerinde durulan ve vurgulanan öğe tamlanandır. Sözgelimi; kapının kolu tamlamasında üzerinde durulan kavram koldur.
UYARI : “su ve ne” sözcüklerine “-ın, -in, -un, -ün” tamlayan eki getirildiğinde araya “n” değil “y” kaynaştırma ünsüzü girer. Örnek : suyun hızı neyin sesi
Ad Tamlaması Türleri
Belirtili Ad Tamlaması : Hem tamlayan hem de tamlanan eki almış olan ad tamlamalarıdır. Örnek :
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
-ın, -in, -un, -ün -ı, -i, -u, -ü
Saat-in cam-ı
Su-y-un güc-ü
Felsefe-n-in sorunlar-ı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Ad Tamlamaları : En az iki adın, aralarında anlam bağlantısı kurarak oluşturduğu, bir nesnenin parçası olduğunu ya da bir nesnenin başka bir nesneyle tamamlandığını gösteren ad takımıdır. Ad tamlamalarında kullanılan tamamlayıcı öğeye tamlayan, birinci nesnenin parçası durumunda olan ikinci öğeye ise tamlanan denir. Örnek :
Denizin sesi bir melodi gibi geliyordu kulağıma.
Kış ayları burada oldukça ılıman geçiyor.
Ona hediye olarak yün gömlek aldım.
Ad Tamlamasıyla İlgili Bilgiler :
ü Ad tamlamalarında birinci sözcük, tamlayan; ikinci sözcük tamlanan adını alır. Örnek :
Tamlayan Tamlanan
Çocuklar-ın ses-i
Küf koku-s-u
Ahşap ev
ü Tamlayanın kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) olduğu tamlamalara “zamir tamlaması” da denir ve tamlama ekleri değişir. Örnek :
Tamlayan Tamlanan
Ben-im kitab-ım
Sen-in düşünce-n
Biz-im evi-miz
Siz-in fikri-niz
ü Ünlüyle biten sözcüklere tamlayan eki getirildiğinde araya “n”; tamlanan eki getirildiğinde araya “s” kaynaştırma ünsüzü gelir. Örnek : elmanın yarısı
ü Ad tamlamalarında, asıl üzerinde durulan ve vurgulanan öğe tamlanandır. Sözgelimi; kapının kolu tamlamasında üzerinde durulan kavram koldur.
UYARI : “su ve ne” sözcüklerine “-ın, -in, -un, -ün” tamlayan eki getirildiğinde araya “n” değil “y” kaynaştırma ünsüzü girer. Örnek : suyun hızı neyin sesi
Ad Tamlaması Türleri
Belirtili Ad Tamlaması : Hem tamlayan hem de tamlanan eki almış olan ad tamlamalarıdır. Örnek :
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
-ın, -in, -un, -ün -ı, -i, -u, -ü
Saat-in cam-ı
Su-y-un güc-ü
Felsefe-n-in sorunlar-ı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
sifat tamlamasi sanilan fakat isim tamlamasi olan
Türkiye'de her yıl yaklaşık 25 ton altın çıkarılmaktadır. (isim)
Gelinlere altın bilezik takma âdeti pek çok ülkede görülür. (sıfat)
Cam çok yüksek sıcaklıklarda işlenir. (isim)
Salatayı cam kâseye koyalım. (sıfat)
En sağlam tahtaları dirsek kısımlarında kullandık. (isim)
Çocukluğumda en sevdiğim oyuncağım, tahta atımdı. (sıfat)
Uzun yıllar bunlar ve benzerî sözcüklerle oluşturulan altın bilezik, tahta kaşık, cam bardak, demir kapı gibi tamlamaların takısız (eksiz) isim tamlaması olduğu görüşü hakimdi. Günümüzde ise bunların sıfat tamlaması olduğu görüşü gitgide yaygınlaşmakta ve akademik yayınlarda daha çok bu şekilde ele alınmaktadır.
Dipnotlar :
"aynalı kapak" sıfat tamlaması olmasına rağmen sözcük grubun tamamı zincirleme isim tamlamasıdır zira tamlayan "isim" görevindedir.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Gelinlere altın bilezik takma âdeti pek çok ülkede görülür. (sıfat)
Cam çok yüksek sıcaklıklarda işlenir. (isim)
Salatayı cam kâseye koyalım. (sıfat)
En sağlam tahtaları dirsek kısımlarında kullandık. (isim)
Çocukluğumda en sevdiğim oyuncağım, tahta atımdı. (sıfat)
Uzun yıllar bunlar ve benzerî sözcüklerle oluşturulan altın bilezik, tahta kaşık, cam bardak, demir kapı gibi tamlamaların takısız (eksiz) isim tamlaması olduğu görüşü hakimdi. Günümüzde ise bunların sıfat tamlaması olduğu görüşü gitgide yaygınlaşmakta ve akademik yayınlarda daha çok bu şekilde ele alınmaktadır.
Dipnotlar :
"aynalı kapak" sıfat tamlaması olmasına rağmen sözcük grubun tamamı zincirleme isim tamlamasıdır zira tamlayan "isim" görevindedir.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
ad tamlamalari - Takisiz ad Tamlamasi
ad tamlamaları - Takısız ad Tamlaması
Makale Sayfaları
İsim tamlamaları
İsim Tamlamaları nın Özellikleri
Belirtili İsim Tamlaması
Belirtisiz İsim Tamlaması
Takısız İsim Tamlaması
Zincirleme İsim Tamlaması
Karma İsim Tamlaması
c.Takısız ad tamlaması
Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...
Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa sıfat tamlamasıdır.
Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...
ipek gömlek: takısız isim tamlaması
ipek saçlar: sıfat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: sıfat tamlaması
ölü deniz: sıfat tamlaması
ölü hayvan: sıfat tamlaması
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Makale Sayfaları
İsim tamlamaları
İsim Tamlamaları nın Özellikleri
Belirtili İsim Tamlaması
Belirtisiz İsim Tamlaması
Takısız İsim Tamlaması
Zincirleme İsim Tamlaması
Karma İsim Tamlaması
c.Takısız ad tamlaması
Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...
Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa sıfat tamlamasıdır.
Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...
ipek gömlek: takısız isim tamlaması
ipek saçlar: sıfat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: sıfat tamlaması
ölü deniz: sıfat tamlaması
ölü hayvan: sıfat tamlaması
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
ad tamlamasi ornekleri
Annem belediye doktoruydu. Penceresinden kavak ağaçları görünen bir sağlık ocağında çalışır, çoğu günler beni de yanında götürürdü. Orada tek çocuk olmanın krallığını yaşar, oyalanır; haşarılıklarımın, afacanlıklarımın hoş görüleceğini bilmenin kolaylıklarından fazlaca yararlanır, buna karşılık beni mıncıklamalarına, yanaklarımı pembeleştiren makaslar almalarına ses çıkarmazdım. Pencereden uzanır, uçuşan pamukçukları yakalamaya çalışırdım. Kavakları silkeleyen rüzgâr oyun arkadaşım olurdu. Koca bahçe, önümde mülkümmüş gibi uzanır bense onu tasasız gözlerle izlerdim. Annemin masasında, güzel çerçeveler içinde benim ve babamın resmi dururdu. Gurur duyardım. Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin. Annemi makamında daha çok severdim sanki, ya da sevgim başka bir boyut kazanırdı. (Murathan Mungan; Pamukçuklar)
Yukarıdaki parçada en az iki kelimeden oluşan ve koyu harflerle yazılmış olan kelime gruplarının ilk kelimelerinin yazılmadığını düşünelim:
Annem doktordu. Penceresinden ağaçlar görünen bir ocakta çalışır, çoğu günler beni de yanında götürürdü. Orada krallık yaşar, oyalanır; kolaylıklardan fazlaca yararlanır, buna karşılık beni mıncıklamalarına, yanaklarımı pembeleştiren makaslar almalarına ses çıkarmazdım. Pencereden uzanır, uçuşan pamukçukları yakalamaya çalışırdım. Kavakları silkeleyen rüzgâr arkadaşım olurdu. Koca bahçe, önümde mülkümmüş gibi uzanır bense onu tasasız gözlerle izlerdim. Masada, içte, resim dururdu. Gurur duyardım. Kocaman bir masası ve koltuğu vardı. Annemi makamında daha çok severdim sanki, ya da sevgim başka bir boyut kazanırdı.
Öncesindeki kelimeler çıkarıldığında altı çizili olanların anlamları eksilmiş oldu. Kelime anlamı olarak değil de cümleye kattığı anlam bakımından eksilme oldu.
Annem doktordu. Ne doktoru?
Penceresinden ağaçlar görünen Ne ağaçları?
bir ocakta çalışır Ne ocağı?
Orada krallık yaşar Neyin ya da nerenin krallığı?
kolaylıklardan fazlaca yararlanır Neyin ya da nelerin kolaylıkları?
rüzgâr arkadaşım olurdu. Ne arkadaşı?
Masada, Ne ya da kimin masası?
içte, Neyin içinde?
resim dururdu. Neyin ya da kimin resmi?
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı. Kimin?
İşte, dilimizde, kullandığımız kelimelerin (asıl unsur olan kelimelerin) tam olarak anlaşılması ve tanınması için onlardan önce bazı kelimeler getirerek anlamlarını tamamlarız.
Tanımı
Aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin diğerini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması denir.
Özellikleri
İsim tamlamalarında birinci kelimeye tamlayan; ikincisine de tamlanan denir. Tamlayan, tamlananın anlamını bütünler. Tamlayan başta gelir, tamlanan sonda (şiirde yer değiştirebilir). Bu, "Türkçede yardımcı unsur başta; asıl unsur sonda bulunur" kuralına göre açıklanabilir. Asıl unsur tamlanandır. Ama vurgu tamlayandadır. Çünkü tamlayan sonradan eklenerek tamlananın anlamını bütünlemektedir.
"kenar" dendiğinde ne kenarı, neyin kenarı olduğu anlaşılmamaktadır. "deniz kenarı" diyerek "kenar"ın "deniz"e ait olduğunu belirtmiş oluruz. Bu durumda "deniz" vurgulu söylenir.
İnsanlar-ın vefasızlığ-ı vefasızlık, insanlara ait
Yalancı-n-ın mum-u bu mum, yalancıya ait
Köprü üst-ü bu üst (kısım), köprüye ait
Masa örtü-s-ü bu örtü, hem masaya ait, hem de masa üzerine sermek için kullanılır
Kumaş boya-s-ı bu boya, kumaş için kullanılır
Tahta fırça-s-ı bu fırça, tahta temizlemek içindir
Sabrın acı meyvesi bu acı meyve sabra ait, sabrın eseri.
Erik ağaçlarının pembe, beyaz çiçekleri
Bu pembe ve beyaz çiçekler erik ağaçlarına ait.
]İsim tamlamasına özgü iki tane ek vardır:
Tamlayan eki ya da ilgi hâl eki: -(n)İn
Tamlanan eki, daha doğrusu iyelik ekleri: -(s/y)İ
Tamlayan, ek alsa da almasa da ilgi hâlindedir. Tamlayan zamir ise ilgi hâl ekini alır; isimse alır veya almaz. Tamlanan ise daima iyelik eki alır.
Tamlayan eki, isimleri isimlere bağlayarak tamlama kurmaya yarar.
Kitab-ın yaprağı yırtılmış.
Yalancı-n-ın mumu...
Gözlüğ-ün camı...
İyelik ekleri, isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Tamlayansız kullanıldıkları zaman bu eklere iyelik zamirleri de denir.
kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri
İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:
Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i
Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı...
Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı...
Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir.
İspanya neşesiyle bu akşam bu zildedir.
]İsim tamlamaları cümlede isim gibi kullanılır, isme getirilen ekleri alabilir, ismin aldığı görevleri yüklenebilirler: Cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat, zarf olarak kullanılırlar.
İsim, özne: Grubun lideri, arkadaşları adına bir konuşma yaptı.
İsim, yüklem: Beni üzen unutulmak değil dostlarımın vefasızlığıdır.
İsim, d.lı tüml.: Bu çiçekleri pencerenin önüne götür, lütfen.
İsim, nesne: Bu müzik sesi baş ağrılarımı bir anda dindirdi.
Sıfat Fatih'in geçtiği kapı
Sıfat El yayması eserler
Zarf Bütün aile pazar günleri bir araya gelirdi.
]Tamlayan, tamlanan veya her ikisi birden kelime grubu olabilir.
Aşkın / şeref diyarı
Hısım akrabanın / sözleri
Gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü
Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri
]Birden fazla tamlayan ve tamlanan bulunabilir.
Evin / kapısı, penceresi
Göğün, ovanın / rengi
Savaşın, kızıl ve korkunç facianın / nasıl olduğu
Yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri
]Tamlayan cümle hâlinde de olabilir:
"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.
]Belirtili isim tamlamasında vurgu her iki unsurda da eşittir, ama belirtisiz isim tamlamasında tamlayan vurguludur.
Vapurun düdüğü
Vapur düdüğü
İyelik ekleri takısız isim tamlaması ve bazı istisnalar hariç bütün isim tamlamalarında tamlananda bulunur. Ama bir kısmında tamlayan eki (ilgi eki) bulunmaz. İşte, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre isim tamlamaları ikiye ayrılır:
a. Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanı ilgi eki; tamlananı da iyelik eki almış isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir. Ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.
"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir.
Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
Baka kalırım giden geminin ardından.
Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
Kalbinin vuruşundan anlıyorum;
İstanbul'u dinliyorum.
Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,
Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı
]Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:
oğlumun yıllar önce alınan kazağı.
Çocuğun minik elleri
Şehrin günlerdir akmayan suları
İhtiyarın bir kış gecesi ölümü
Üsküdar'ın dost ışıkları
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
]Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:
Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın.
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
Su mudur sadece derdi milletin?
Sırtına Sakarya'nın Türk tarihi vurulur.
Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin
Dante gibi ortasındayız ömrün.
Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.
Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin.
Tahsilin ticarette yeri yok.
]Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir simin sıfatı olarak.
Bingöl çobanlarının / koyun otlatırken çaldıkları
Tyn. Tnn.
Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tyn. Tnn.
Çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tyn. Tnn.
Parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı(nı)
Tyn. Tnn.
Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan bütün kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış bütün kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.
]Tamlayan ya da tamlanan söylenmemiş olabilir.
Genellikle tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:
Konuşması herkesi rahatsız edersi.
Yürüyüşünde de bir asalet vardı.
Kalemimin ucu bitti. Benim kalemimin ucu:
Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:
¦Şu gelen kimin kızı?
¦Hüseyin'in (kızı)
¦Bu bey Ali'nin nesi?
¦(Ali'nin) Amcası.
Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.
Bu ev bir zamanlar bizim(evimiz)di.
]Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:
öğrencinin çalışkanı,
sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı...
]Senli benli konuşmalarda "koca, karı, oğul" gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:
Emine'nin oğlu Duran>Emine'nin Duran.
Asımoğulları'nın Ali(si)
Bizim evimiz>bizim ev
]"-dEn" eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:
öğrencilerin bazıları>öğrencilerden bazıları
onların biri>onlardan biri
]Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.
Masanın ikinci çekmecesinin kulpunun koptuğunu biliyorum.
Pencerenin kenarının tamirinin yapılması gerekli.
b. Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı, tamlananın da belirtili isim tamlamasında olduğu gibi iyelik eki aldığı isim tamlamasıdır.
Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, yani tamlananın kime ya da neye ait olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Ama tamlanan ile tamlayan arasındaki ilişki daimidir.
"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Herhangi bir kapı var elimizde; bu kapının hangi sınıfa ait olduğunu bilemiyoruz; bilinen tek şey bu kapının genel anlamda sınıfla ilgili olduğudur. Kapı herhangi bir kapıdır; sınıf da herhangi bir sınıf... Yani bir genelleme söz konusudur.
Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti...
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına kelime girmez. Aşağıdaki gibi kurulan tamlamalar yanlıştır.
Konya eski milletvekili, Millî Eğitim eski Bakanı...
]Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez.
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın çeşitli görevleri vardır:
Tamlananın türünü, kime ya da neye özgü olduğunu bildirir:
misafir odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü...
otobüs bileti, coğrafya kitabı, kadın çorabı...
Tamlananın neden yapıldığını belirtir:
kök boyası, biber dolması, gül kurusu, pirinç pilâvı, peynir tatlısı...
Tamlananın çıktığı, yetiştiği, ait olduğu yeri belirtir:
Bursa şeftalisi, Amasya elması, İzmir üzümü, Bağdat hurması, yer elması, ağaç mantarı, su yılanı, dağ keçisi...
Sokak çocuğu...
Tamlananın neye benzediğini belirtir:
dil peyniri, parmak üzümü, dil balığı...
Tamlananın mesleğini ve görevini belirtir:
kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeni, ev kadını, okul müdürü, daire başkanı...
Tamlananın nedenini belirtir:
sel felâketi, deprem yıkıntısı, kaza kurbanı...
Tamlananın zamanını bildirir:
yaz yağmuru, sabah kahvaltısı...
Tamlananın yapıldığı aracı bildirir:
telefon görüşmesi, çöp kebabı...
]Belirtisiz isim tamlaması şeklinde özel yer adları vardır:
Konya Ovası, Topkapı Garajı, Taksim Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi...
Birinci unsuru özel isim olan tamlamalar, şekil bakımından belirtisiz oldukları hâlde, anlam bakımından belirtili isim tamlaması özelliği taşır.
"İstanbul şehri, Türk Dili, Tuz Gölü"
Birinci unsuru cümle olan tamlamalar da anlam bakımından belirtili sayılırlar.
"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.
Kiralıktır levhası
Birleşme aşkın mezarıdır iftirası
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.
]Kimi belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır:
hanımeli, yüzbaşı, aslanağzı, yavruağzı...
]Bazılarında da tamlayan çoğul eki alabilir:
öğretmenler odası, erkekler hamamı, kadınlar hamamı, karılar koğuşu...
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları belirtili yapılabilirken bazıları yapılamaz.
Kapı kolu > kapının kolu olur
Telefon görüşmesi > telefonun görüşmesi olmaz
Yaz yağmuru > yazın yağmuru olabilir
Çöp kebabı > çöpün kebabı olmaz
Misafir odası > misafirin odası olmaz
]Belirtisiz bir isim tamlaması, belirtili isim tamlamasında tamlanan olarak görev yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.
Çamaşır makinesi > benim çamaşır makinem
Şiir dünyası > onun şiir dünyası
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları, iyelik eki olmadan kullanılır. Bu durum Türkçeye aykırıdır:
Şiş kebap(kebabı), Gönül Sokak(Sokağı), kestane kebap(kebabı), Çiçek Otel(Oteli)...
İsim tamlamalarını, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre belirtili ve belirtisiz olmak üzere ikiye ayırmıştık. Bunların dışında üç isim tamlaması çeşidinden daha bahsedilebilir:
Takısız isim tamlaması
Zincirleme isim tamlaması
Karma tamlama
Takısız isim tamlaması
Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini,ne cins maddeden yapıldığını) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...
Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa sıfat tamlamasıdır.
Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...!
ipek gömlek: takısız isim tamlaması
ipek saçlar: sıfat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: sıfat tamlaması
ölü deniz: sıfat tamlaması
ölü hayvan: sıfat tamlaması
Zincirleme İsim Tamlaması
Başlı başına bir isim tamlaması çeşidi değildir.
Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, bazen tamlayanın, bazen tamlananın, bazen de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Yani ikiden fazla isimden oluşmasıdır. Bu durum bu kelime grubunun belirtili veya belirtisiz bir isim tamlaması olma özelliğini değiştirmez.
Zincirleme denmesinin sebebi de, önceden oluşturulmuş olan bir isim tamlamasına yeni bir unsur (tamlayan ya da tamlanan) daha ekleniyor olması veya iki isim tamlamasının birleştirilmesidir:
[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
[(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu
[dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya kadınlar günü
[(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası
[(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi
[(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali'nin kardeşinin günlük harçlığı
Karma Tamlama
Özelliği şudur: Bir isim tamlamasının tamlayanının, tamlananının veya her ikisinin birden bir sıfat tarafından nitelenmesi ya da belirtilmesi. Başka bir deyişle, tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden sıfat tamlamasıdır:
Issız sokakların hüznü
Buraların eski hâli
Yorgun köylülerin nasırlı elleri
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Yukarıdaki parçada en az iki kelimeden oluşan ve koyu harflerle yazılmış olan kelime gruplarının ilk kelimelerinin yazılmadığını düşünelim:
Annem doktordu. Penceresinden ağaçlar görünen bir ocakta çalışır, çoğu günler beni de yanında götürürdü. Orada krallık yaşar, oyalanır; kolaylıklardan fazlaca yararlanır, buna karşılık beni mıncıklamalarına, yanaklarımı pembeleştiren makaslar almalarına ses çıkarmazdım. Pencereden uzanır, uçuşan pamukçukları yakalamaya çalışırdım. Kavakları silkeleyen rüzgâr arkadaşım olurdu. Koca bahçe, önümde mülkümmüş gibi uzanır bense onu tasasız gözlerle izlerdim. Masada, içte, resim dururdu. Gurur duyardım. Kocaman bir masası ve koltuğu vardı. Annemi makamında daha çok severdim sanki, ya da sevgim başka bir boyut kazanırdı.
Öncesindeki kelimeler çıkarıldığında altı çizili olanların anlamları eksilmiş oldu. Kelime anlamı olarak değil de cümleye kattığı anlam bakımından eksilme oldu.
Annem doktordu. Ne doktoru?
Penceresinden ağaçlar görünen Ne ağaçları?
bir ocakta çalışır Ne ocağı?
Orada krallık yaşar Neyin ya da nerenin krallığı?
kolaylıklardan fazlaca yararlanır Neyin ya da nelerin kolaylıkları?
rüzgâr arkadaşım olurdu. Ne arkadaşı?
Masada, Ne ya da kimin masası?
içte, Neyin içinde?
resim dururdu. Neyin ya da kimin resmi?
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı. Kimin?
İşte, dilimizde, kullandığımız kelimelerin (asıl unsur olan kelimelerin) tam olarak anlaşılması ve tanınması için onlardan önce bazı kelimeler getirerek anlamlarını tamamlarız.
Tanımı
Aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin diğerini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması denir.
Özellikleri
İsim tamlamalarında birinci kelimeye tamlayan; ikincisine de tamlanan denir. Tamlayan, tamlananın anlamını bütünler. Tamlayan başta gelir, tamlanan sonda (şiirde yer değiştirebilir). Bu, "Türkçede yardımcı unsur başta; asıl unsur sonda bulunur" kuralına göre açıklanabilir. Asıl unsur tamlanandır. Ama vurgu tamlayandadır. Çünkü tamlayan sonradan eklenerek tamlananın anlamını bütünlemektedir.
"kenar" dendiğinde ne kenarı, neyin kenarı olduğu anlaşılmamaktadır. "deniz kenarı" diyerek "kenar"ın "deniz"e ait olduğunu belirtmiş oluruz. Bu durumda "deniz" vurgulu söylenir.
İnsanlar-ın vefasızlığ-ı vefasızlık, insanlara ait
Yalancı-n-ın mum-u bu mum, yalancıya ait
Köprü üst-ü bu üst (kısım), köprüye ait
Masa örtü-s-ü bu örtü, hem masaya ait, hem de masa üzerine sermek için kullanılır
Kumaş boya-s-ı bu boya, kumaş için kullanılır
Tahta fırça-s-ı bu fırça, tahta temizlemek içindir
Sabrın acı meyvesi bu acı meyve sabra ait, sabrın eseri.
Erik ağaçlarının pembe, beyaz çiçekleri
Bu pembe ve beyaz çiçekler erik ağaçlarına ait.
]İsim tamlamasına özgü iki tane ek vardır:
Tamlayan eki ya da ilgi hâl eki: -(n)İn
Tamlanan eki, daha doğrusu iyelik ekleri: -(s/y)İ
Tamlayan, ek alsa da almasa da ilgi hâlindedir. Tamlayan zamir ise ilgi hâl ekini alır; isimse alır veya almaz. Tamlanan ise daima iyelik eki alır.
Tamlayan eki, isimleri isimlere bağlayarak tamlama kurmaya yarar.
Kitab-ın yaprağı yırtılmış.
Yalancı-n-ın mumu...
Gözlüğ-ün camı...
İyelik ekleri, isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların sahiplerini, ait oldukları kişileri belirten eklerdir. Tamlayansız kullanıldıkları zaman bu eklere iyelik zamirleri de denir.
kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri
İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:
Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i
Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı...
Şevk akşamında Endülüs üç defa kırmızı...
Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir.
İspanya neşesiyle bu akşam bu zildedir.
]İsim tamlamaları cümlede isim gibi kullanılır, isme getirilen ekleri alabilir, ismin aldığı görevleri yüklenebilirler: Cümle ve kelime grupları içinde isim, sıfat, zarf olarak kullanılırlar.
İsim, özne: Grubun lideri, arkadaşları adına bir konuşma yaptı.
İsim, yüklem: Beni üzen unutulmak değil dostlarımın vefasızlığıdır.
İsim, d.lı tüml.: Bu çiçekleri pencerenin önüne götür, lütfen.
İsim, nesne: Bu müzik sesi baş ağrılarımı bir anda dindirdi.
Sıfat Fatih'in geçtiği kapı
Sıfat El yayması eserler
Zarf Bütün aile pazar günleri bir araya gelirdi.
]Tamlayan, tamlanan veya her ikisi birden kelime grubu olabilir.
Aşkın / şeref diyarı
Hısım akrabanın / sözleri
Gurbet duygusunun / hem kaynağı hem de sembolü
Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri
]Birden fazla tamlayan ve tamlanan bulunabilir.
Evin / kapısı, penceresi
Göğün, ovanın / rengi
Savaşın, kızıl ve korkunç facianın / nasıl olduğu
Yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri
]Tamlayan cümle hâlinde de olabilir:
"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.
]Belirtili isim tamlamasında vurgu her iki unsurda da eşittir, ama belirtisiz isim tamlamasında tamlayan vurguludur.
Vapurun düdüğü
Vapur düdüğü
İyelik ekleri takısız isim tamlaması ve bazı istisnalar hariç bütün isim tamlamalarında tamlananda bulunur. Ama bir kısmında tamlayan eki (ilgi eki) bulunmaz. İşte, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre isim tamlamaları ikiye ayrılır:
a. Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanı ilgi eki; tamlananı da iyelik eki almış isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir. Ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.
"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir.
Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
Baka kalırım giden geminin ardından.
Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
Kalbinin vuruşundan anlıyorum;
İstanbul'u dinliyorum.
Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,
Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı
]Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:
oğlumun yıllar önce alınan kazağı.
Çocuğun minik elleri
Şehrin günlerdir akmayan suları
İhtiyarın bir kış gecesi ölümü
Üsküdar'ın dost ışıkları
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
]Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:
Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın.
Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
Su mudur sadece derdi milletin?
Sırtına Sakarya'nın Türk tarihi vurulur.
Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin
Dante gibi ortasındayız ömrün.
Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.
Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin.
Tahsilin ticarette yeri yok.
]Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir simin sıfatı olarak.
Bingöl çobanlarının / koyun otlatırken çaldıkları
Tyn. Tnn.
Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tyn. Tnn.
Çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tyn. Tnn.
Parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı(nı)
Tyn. Tnn.
Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan bütün kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış bütün kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.
]Tamlayan ya da tamlanan söylenmemiş olabilir.
Genellikle tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:
Konuşması herkesi rahatsız edersi.
Yürüyüşünde de bir asalet vardı.
Kalemimin ucu bitti. Benim kalemimin ucu:
Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:
¦Şu gelen kimin kızı?
¦Hüseyin'in (kızı)
¦Bu bey Ali'nin nesi?
¦(Ali'nin) Amcası.
Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.
Bu ev bir zamanlar bizim(evimiz)di.
]Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:
öğrencinin çalışkanı,
sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı...
]Senli benli konuşmalarda "koca, karı, oğul" gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:
Emine'nin oğlu Duran>Emine'nin Duran.
Asımoğulları'nın Ali(si)
Bizim evimiz>bizim ev
]"-dEn" eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:
öğrencilerin bazıları>öğrencilerden bazıları
onların biri>onlardan biri
]Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.
Masanın ikinci çekmecesinin kulpunun koptuğunu biliyorum.
Pencerenin kenarının tamirinin yapılması gerekli.
b. Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı, tamlananın da belirtili isim tamlamasında olduğu gibi iyelik eki aldığı isim tamlamasıdır.
Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, yani tamlananın kime ya da neye ait olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Ama tamlanan ile tamlayan arasındaki ilişki daimidir.
"Sınıfın kapısı" dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmektedir. Ama "sınıf kapısı" tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Herhangi bir kapı var elimizde; bu kapının hangi sınıfa ait olduğunu bilemiyoruz; bilinen tek şey bu kapının genel anlamda sınıfla ilgili olduğudur. Kapı herhangi bir kapıdır; sınıf da herhangi bir sınıf... Yani bir genelleme söz konusudur.
Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti...
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına kelime girmez. Aşağıdaki gibi kurulan tamlamalar yanlıştır.
Konya eski milletvekili, Millî Eğitim eski Bakanı...
]Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez.
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın çeşitli görevleri vardır:
Tamlananın türünü, kime ya da neye özgü olduğunu bildirir:
misafir odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü...
otobüs bileti, coğrafya kitabı, kadın çorabı...
Tamlananın neden yapıldığını belirtir:
kök boyası, biber dolması, gül kurusu, pirinç pilâvı, peynir tatlısı...
Tamlananın çıktığı, yetiştiği, ait olduğu yeri belirtir:
Bursa şeftalisi, Amasya elması, İzmir üzümü, Bağdat hurması, yer elması, ağaç mantarı, su yılanı, dağ keçisi...
Sokak çocuğu...
Tamlananın neye benzediğini belirtir:
dil peyniri, parmak üzümü, dil balığı...
Tamlananın mesleğini ve görevini belirtir:
kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeni, ev kadını, okul müdürü, daire başkanı...
Tamlananın nedenini belirtir:
sel felâketi, deprem yıkıntısı, kaza kurbanı...
Tamlananın zamanını bildirir:
yaz yağmuru, sabah kahvaltısı...
Tamlananın yapıldığı aracı bildirir:
telefon görüşmesi, çöp kebabı...
]Belirtisiz isim tamlaması şeklinde özel yer adları vardır:
Konya Ovası, Topkapı Garajı, Taksim Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi...
Birinci unsuru özel isim olan tamlamalar, şekil bakımından belirtisiz oldukları hâlde, anlam bakımından belirtili isim tamlaması özelliği taşır.
"İstanbul şehri, Türk Dili, Tuz Gölü"
Birinci unsuru cümle olan tamlamalar da anlam bakımından belirtili sayılırlar.
"Ben başaramam" sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz" nidalarıyla inledi.
Kiralıktır levhası
Birleşme aşkın mezarıdır iftirası
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
"Ben başaramam"ı bir tarafa bırak.
Ortalık bir anda "isteriz"lerle inledi.
Herkes birbirine "şimdi ne yapacağız"ı soruyordu.
]Kimi belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır:
hanımeli, yüzbaşı, aslanağzı, yavruağzı...
]Bazılarında da tamlayan çoğul eki alabilir:
öğretmenler odası, erkekler hamamı, kadınlar hamamı, karılar koğuşu...
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları belirtili yapılabilirken bazıları yapılamaz.
Kapı kolu > kapının kolu olur
Telefon görüşmesi > telefonun görüşmesi olmaz
Yaz yağmuru > yazın yağmuru olabilir
Çöp kebabı > çöpün kebabı olmaz
Misafir odası > misafirin odası olmaz
]Belirtisiz bir isim tamlaması, belirtili isim tamlamasında tamlanan olarak görev yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.
Çamaşır makinesi > benim çamaşır makinem
Şiir dünyası > onun şiir dünyası
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları, iyelik eki olmadan kullanılır. Bu durum Türkçeye aykırıdır:
Şiş kebap(kebabı), Gönül Sokak(Sokağı), kestane kebap(kebabı), Çiçek Otel(Oteli)...
İsim tamlamalarını, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına göre belirtili ve belirtisiz olmak üzere ikiye ayırmıştık. Bunların dışında üç isim tamlaması çeşidinden daha bahsedilebilir:
Takısız isim tamlaması
Zincirleme isim tamlaması
Karma tamlama
Takısız isim tamlaması
Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın neden yapıldığını (aslını, ham maddesini,ne cins maddeden yapıldığını) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır tepsi, naylon torba, tahta köprü, altın bilezik...
Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa sıfat tamlamasıdır.
Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...!
ipek gömlek: takısız isim tamlaması
ipek saçlar: sıfat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: sıfat tamlaması
ölü deniz: sıfat tamlaması
ölü hayvan: sıfat tamlaması
Zincirleme İsim Tamlaması
Başlı başına bir isim tamlaması çeşidi değildir.
Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, bazen tamlayanın, bazen tamlananın, bazen de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Yani ikiden fazla isimden oluşmasıdır. Bu durum bu kelime grubunun belirtili veya belirtisiz bir isim tamlaması olma özelliğini değiştirmez.
Zincirleme denmesinin sebebi de, önceden oluşturulmuş olan bir isim tamlamasına yeni bir unsur (tamlayan ya da tamlanan) daha ekleniyor olması veya iki isim tamlamasının birleştirilmesidir:
[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
[(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu
[dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya kadınlar günü
[(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası
[(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi
[(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali'nin kardeşinin günlük harçlığı
Karma Tamlama
Özelliği şudur: Bir isim tamlamasının tamlayanının, tamlananının veya her ikisinin birden bir sıfat tarafından nitelenmesi ya da belirtilmesi. Başka bir deyişle, tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden sıfat tamlamasıdır:
Issız sokakların hüznü
Buraların eski hâli
Yorgun köylülerin nasırlı elleri
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Ad Tamlamariyla ilgili ozellikler
Özellik 1: Ad tamlamalarında, tamlanan eki (iyelik eki) kaldırılınca tamlama bozulur:
Toplantı salonu ==> ("Toplantı salon" denmez.)
Müzik dersi ==> ("Müzik ders" denmez.)
Özellik 2: Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında kimi zaman tamlananın aldığı iyelik eki anlatımdan düşer:
Sizin ev (iniz) okula uzak mı?
Bizim sınıf (imiz) çok kalabalık.
Özellik 3: Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan belgisiz zamirse, tamlayan eki (-in) yerine (-den) eki kullanılabilir:
Çocukların birkaçı yoktu.
Çocuklardan, birkaçı yoktu.
Özellik 4: Kimi anlatımlarda ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı düşebilir:
Henüz, arabası tamir edilemedi.
- Bu kitap kimin?
- Ayşe'nin (kitabı)
Özellik 5: Devrik cümleli anlatımlarda tamlanan unsur-ları yer değiştirebilir:
"Geçti güzelliği yaz günlerinin
Geçti sevdalar, aşklar..."
Özellik 6: Ad tamlamalarında kaynaştırma harfi olarak "n" ve "s" kullanılır. (Sadece "su" sözcüğüyle yapılan tamlamalarda "y" kaynaştırıcısı kullanılır.)
Öykü -n- ün kahramanları
Çorba - n- ın koku - s- u
Irmağın su - y- u
Su - y- un tadı
Özellik 7: Ad tamlamalarında tamlayan - tamlanan arasında değişik anlam ilgileri vardır.
bulgur pilavı (hammadde - ürün ilişkisi)
sel felaketi (sebep - sonuç ilişkisi)
öğrenci yurdu (tamlananın neye özgü olduğu)
dikiş makinesi (tamlananın ne işe yaradığı)
Özellik 8: Ad tamlamaları bir sıfatla nitelenebilir.
bakımsız köy yolları
ucuz çocuk ayakkabısı
Özellik 9: Ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan sıfatla nitelenebilir. Tamlananın arasına sözcükler, söz öbekleri girebilir:
Çalışkan öğrencilerin notları
Karadeniz'in köpüklü dalgaları
İstanbul'un insanları canından bezdiren sorunları
Dağ rüzgârlarının mutluluk veren şarkısı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Toplantı salonu ==> ("Toplantı salon" denmez.)
Müzik dersi ==> ("Müzik ders" denmez.)
Özellik 2: Zamirlerle kurulan ad tamlamalarında kimi zaman tamlananın aldığı iyelik eki anlatımdan düşer:
Sizin ev (iniz) okula uzak mı?
Bizim sınıf (imiz) çok kalabalık.
Özellik 3: Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan belgisiz zamirse, tamlayan eki (-in) yerine (-den) eki kullanılabilir:
Çocukların birkaçı yoktu.
Çocuklardan, birkaçı yoktu.
Özellik 4: Kimi anlatımlarda ad tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı düşebilir:
Henüz, arabası tamir edilemedi.
- Bu kitap kimin?
- Ayşe'nin (kitabı)
Özellik 5: Devrik cümleli anlatımlarda tamlanan unsur-ları yer değiştirebilir:
"Geçti güzelliği yaz günlerinin
Geçti sevdalar, aşklar..."
Özellik 6: Ad tamlamalarında kaynaştırma harfi olarak "n" ve "s" kullanılır. (Sadece "su" sözcüğüyle yapılan tamlamalarda "y" kaynaştırıcısı kullanılır.)
Öykü -n- ün kahramanları
Çorba - n- ın koku - s- u
Irmağın su - y- u
Su - y- un tadı
Özellik 7: Ad tamlamalarında tamlayan - tamlanan arasında değişik anlam ilgileri vardır.
bulgur pilavı (hammadde - ürün ilişkisi)
sel felaketi (sebep - sonuç ilişkisi)
öğrenci yurdu (tamlananın neye özgü olduğu)
dikiş makinesi (tamlananın ne işe yaradığı)
Özellik 8: Ad tamlamaları bir sıfatla nitelenebilir.
bakımsız köy yolları
ucuz çocuk ayakkabısı
Özellik 9: Ad tamlamalarında tamlayan veya tamlanan sıfatla nitelenebilir. Tamlananın arasına sözcükler, söz öbekleri girebilir:
Çalışkan öğrencilerin notları
Karadeniz'in köpüklü dalgaları
İstanbul'un insanları canından bezdiren sorunları
Dağ rüzgârlarının mutluluk veren şarkısı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Ad Tamlamalari
Ad Tamlamaları
İki ya da daha çok adın çeşitli anlam ilgileriyle oluşturduğu takıma ad tamlaması denir.
Ad tamlamalarında birinci ada tamlayan, ikinci ada tamlanan denir.
Ad tamlamaları, yapılışları bakımından dört türlüdür:
1- Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayan ek almaz. Tamlanan III. Tekil kişi iyelik eki alır.
Örnekler:
Bahar rüzgarı
Okyanus akıntısı
Soru kitapçıkları
Sanat sevgisi
Avrupa Yakası
Yaprak Dökümü
2- Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan ilgi eki (-ın), tamlanan III. Tekil iyelik eki alır.
Örnekler:
Öğretmenin sorusu
İklimin etkileri
Çocukların şımarıklığı
Charli’nin Melekleri
3- Zincirleme Ad Tamlaması: En az üç addan oluşur. Bir ad tamlamasının sonuna ya da başına bir üçüncü ad getirilerek yapılır. İki tamlamasının kaynaşmasıyla oluşabilir. Tamlanan mutlaka ek alır.
Örnekler:
Sel felaketinin sonuçları
Sanat dünyasının sorunları
Öğrencilerin ders ücretleri
Memurların vergi iadeleri
Okulun beton duvarları
Türkçe öğretmeninin not defteri
4- Takısız Ad Tamlaması: Tamlayan ve tamlanan ek almaz. Bir şeyin neden yapıldığını ya da neye ben-zediğini gösterir.
Örnekler:
Yün kazak
Taş duvar
İpek saç
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
İki ya da daha çok adın çeşitli anlam ilgileriyle oluşturduğu takıma ad tamlaması denir.
Ad tamlamalarında birinci ada tamlayan, ikinci ada tamlanan denir.
Ad tamlamaları, yapılışları bakımından dört türlüdür:
1- Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayan ek almaz. Tamlanan III. Tekil kişi iyelik eki alır.
Örnekler:
Bahar rüzgarı
Okyanus akıntısı
Soru kitapçıkları
Sanat sevgisi
Avrupa Yakası
Yaprak Dökümü
2- Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan ilgi eki (-ın), tamlanan III. Tekil iyelik eki alır.
Örnekler:
Öğretmenin sorusu
İklimin etkileri
Çocukların şımarıklığı
Charli’nin Melekleri
3- Zincirleme Ad Tamlaması: En az üç addan oluşur. Bir ad tamlamasının sonuna ya da başına bir üçüncü ad getirilerek yapılır. İki tamlamasının kaynaşmasıyla oluşabilir. Tamlanan mutlaka ek alır.
Örnekler:
Sel felaketinin sonuçları
Sanat dünyasının sorunları
Öğrencilerin ders ücretleri
Memurların vergi iadeleri
Okulun beton duvarları
Türkçe öğretmeninin not defteri
4- Takısız Ad Tamlaması: Tamlayan ve tamlanan ek almaz. Bir şeyin neden yapıldığını ya da neye ben-zediğini gösterir.
Örnekler:
Yün kazak
Taş duvar
İpek saç
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Takısız ad tamlamasi tartismasi
Takısız isim tamlaması tartışması
Türkçede altın, cam, tahta gibi sözcükler hem bir malzemenin adını belirtir hem de bu malzemeden yapılmış nesneleri tanımlarken sıfat (önad) olarak kullanılırlar:
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Türkçede altın, cam, tahta gibi sözcükler hem bir malzemenin adını belirtir hem de bu malzemeden yapılmış nesneleri tanımlarken sıfat (önad) olarak kullanılırlar:
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Zincirleme ad tamlamasi
Zincirleme ad tamlaması
İkiden fazla ismin anlam bütünlüğü oluşturacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşturulan tamlamalardır:
Okulun bahçe kapısı
Bazen hem tamlayan hem de tamlanan kendi içinde isim tamlamasıdır:
Yatak odasının pencere pervazı ("yatak odası" + "pencere pervazı")
Bazen araya sıfat girebilir. Bu durumda genellikle sıfat alan sözcük sıfat tamlamasına dönüşür. Ancak sözcük grubunun tamamı isim tamlamasıdır; zira sıfat çıkarılsa dahi isim tamlaması olarak kalır:
Elma ağacının kalın gövdesi ("kalın" sıfat)
Elma ağacının gövdesi
Belirtili ve belirtisiz olma durumu öncelikle tamlayan ve tamlananın kendi içerisinde değerlendirilir. Daha sonra tamamının belirtili veya belirtisiz olduğuna bakılır.:
çocuk edebiyatı dizisi ("çocuk edebiyatı" belirtisiz, "dizisi" kendi içinde tamlama değil, tamamı belirtisiz [... dizisi])
Murat'ın babasının evrak çantası ("Murat'ın babası" belirtili, "evrak çantası" belirtisiz, tamamı belirtili)
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
İkiden fazla ismin anlam bütünlüğü oluşturacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşturulan tamlamalardır:
Okulun bahçe kapısı
Bazen hem tamlayan hem de tamlanan kendi içinde isim tamlamasıdır:
Yatak odasının pencere pervazı ("yatak odası" + "pencere pervazı")
Bazen araya sıfat girebilir. Bu durumda genellikle sıfat alan sözcük sıfat tamlamasına dönüşür. Ancak sözcük grubunun tamamı isim tamlamasıdır; zira sıfat çıkarılsa dahi isim tamlaması olarak kalır:
Elma ağacının kalın gövdesi ("kalın" sıfat)
Elma ağacının gövdesi
Belirtili ve belirtisiz olma durumu öncelikle tamlayan ve tamlananın kendi içerisinde değerlendirilir. Daha sonra tamamının belirtili veya belirtisiz olduğuna bakılır.:
çocuk edebiyatı dizisi ("çocuk edebiyatı" belirtisiz, "dizisi" kendi içinde tamlama değil, tamamı belirtisiz [... dizisi])
Murat'ın babasının evrak çantası ("Murat'ın babası" belirtili, "evrak çantası" belirtisiz, tamamı belirtili)
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtisiz ad tamlamasi
Belirtisiz isim tamlaması
Belirtisiz tamlamada tamlayan ek almaz, yani yalın haldedir; tamlanan ise -i iyelik ekini alır:
şeker balı, sel felâketi
Tamlanan isim ile iyelik eki arasına "s" veya "y" yardımcı ünsüzleri girebilir:
portakal suyu, masa lambası, su kuyusu
Belirtisiz isim tamlamalarının pek çoğu kalıplaşmış sözcük grubudur ve cümlede bileşik isim gibi görev alır:
tiftik keçisi, millî eğitim bakanı, bilgisayar programı, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
Cami, sanayi gibi bazı Arapça kökenli sözcükler tamlanan olarak kullanıldıklarında, aldıkları iyelik eki hem "-i" hem de "-si" şeklinde yazılabilir. Örneğin uçak sanayii ve uçak sanayisi kullanımlarının her ikisi de doğrudur. Aynı şekilde Beyazıt Camii ve Beyazıt Camisi kullanımlarının her ikisi de doğrudur.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtisiz tamlamada tamlayan ek almaz, yani yalın haldedir; tamlanan ise -i iyelik ekini alır:
şeker balı, sel felâketi
Tamlanan isim ile iyelik eki arasına "s" veya "y" yardımcı ünsüzleri girebilir:
portakal suyu, masa lambası, su kuyusu
Belirtisiz isim tamlamalarının pek çoğu kalıplaşmış sözcük grubudur ve cümlede bileşik isim gibi görev alır:
tiftik keçisi, millî eğitim bakanı, bilgisayar programı, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü
Cami, sanayi gibi bazı Arapça kökenli sözcükler tamlanan olarak kullanıldıklarında, aldıkları iyelik eki hem "-i" hem de "-si" şeklinde yazılabilir. Örneğin uçak sanayii ve uçak sanayisi kullanımlarının her ikisi de doğrudur. Aynı şekilde Beyazıt Camii ve Beyazıt Camisi kullanımlarının her ikisi de doğrudur.
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtili ad tamlamasi
Yapılarına göre isim tamlamaları
Belirtili isim tamlaması
Belirtili ad tamlamalarında bir kavramın "kime" ve "neye" ait olduğu belirtilir. Bu tür tamlamalarda hem tamlayan hem de tamlanan ek alır. Tamlayan -in ilgi ekini (tamlayan eki), tamlanan ise -i iyelik ekini alır:
kitabın kapağı, çocukların kıyafetleri, üzümün çöpü, aşkın büyüsü
Tamlayanı bir zamir olan tamlamalar da belirtili isim tamlamasıdır:
benim saatim, senin okulun, onun kalemi, bizim evimiz, sizin sokağınız, onların niyeti
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Belirtili isim tamlaması
Belirtili ad tamlamalarında bir kavramın "kime" ve "neye" ait olduğu belirtilir. Bu tür tamlamalarda hem tamlayan hem de tamlanan ek alır. Tamlayan -in ilgi ekini (tamlayan eki), tamlanan ise -i iyelik ekini alır:
kitabın kapağı, çocukların kıyafetleri, üzümün çöpü, aşkın büyüsü
Tamlayanı bir zamir olan tamlamalar da belirtili isim tamlamasıdır:
benim saatim, senin okulun, onun kalemi, bizim evimiz, sizin sokağınız, onların niyeti
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
ad tamlamasi
ad tamlaması
Örnekler
kapının kolu (belirtili)
Görkem'in ceketi (belirtili)
portakal suyu (belirtisiz)
ekmek dolabı (belirtisiz)
Çocuğun sırt çantası (zincirleme)
sizin eviniz (belirtili)
ad tamlaması; aralarında anlamca ilgi bulunan, biri diğerini iyelik (sahiplik) yönünden bütünleyen, en az iki farklı isimden meydana gelmiş kelime grubu. İsim tamlamalarında birinci sözcük grubuna tamlayan, ikinci sözcük grubuna tamlanan denir. Aşağıdaki tabloda isim tamlamalarına çeşitli örnekler verilmiştir:
tamlayan tamlanan
gözlük camı
kumaş boyası
Konya Ovası
Ayşe'nin kedisi
makarna fabrikasının girişi
ecza dolabının aynalı kapağı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Örnekler
kapının kolu (belirtili)
Görkem'in ceketi (belirtili)
portakal suyu (belirtisiz)
ekmek dolabı (belirtisiz)
Çocuğun sırt çantası (zincirleme)
sizin eviniz (belirtili)
ad tamlaması; aralarında anlamca ilgi bulunan, biri diğerini iyelik (sahiplik) yönünden bütünleyen, en az iki farklı isimden meydana gelmiş kelime grubu. İsim tamlamalarında birinci sözcük grubuna tamlayan, ikinci sözcük grubuna tamlanan denir. Aşağıdaki tabloda isim tamlamalarına çeşitli örnekler verilmiştir:
tamlayan tamlanan
gözlük camı
kumaş boyası
Konya Ovası
Ayşe'nin kedisi
makarna fabrikasının girişi
ecza dolabının aynalı kapağı
ad tamlamasi belirtili örnekleri belirtisiz isim önad konu anlatımı nedir tamlayanı düşmüş zincirleme takisiz ön ad
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)